Het is nog niet zo lang geleden, dat mannen dachten dat het ‘fragiele vrouwelijke’ lichaam niet geschikt was voor vele sporten. Gelukkig is dat vandaag de dag niet meer het geval. Toch is er één probleem waar sportvrouwen en met name lange afstand loopsters rekening mee moeten houden: De verandering van de menstruele (menstruatie) cyclus. In een drietal afleveringen zal ik uit de doeken doen wat stoornissen in de menstruatiecyclus betekenen, hoe zij te voorkomen zijn en als ze toch voorkomen wat er aan te doen is. In deze eerste aflevering zal een korte beschrijving van de menstruele cyclus worden gegeven en welke afwijkingen er gevonden zijn bij loopsters. In deel 2 wordt ingegaan op de werking van vrouwelijke geslachtshormonen op de spieren en het metabolisme. Ook de zogenaamde female triad, de relatie tussen voeding (energie inname), menstruele status en osteoporose en blessures kont daarin ter sprake. In de laatste aflevering staat de therapie centraal, terwijl ik ook iets over de hardlopende vrouw na de overgang zal vertellen.
De menstruele cyclus
Zoals al in het artikel Miriam van Reijen beschreven staat kan de menstruele cyclus tussen twee menstruaties verdeeld worden in een folliculaire en een luteale fase. De folliculaire fase duurt bij een cyclus van 28-30 dagen 14 dagen, evenals de luteale fase. Echter onder invloed van stress kan de folliculaire fase ongeveer het dubbele aantal dagen vergen. Indien er een eisprong is, blijkt de luteale fase opmerkelijk constant te zijn (12-14 dagen). Een normale menstruele cyclus, dit is er een waar een eisprong heeft plaats gevonden, duurt gemiddeld 28 dagen, maar dat kan ook tussen de 22 en 42 dagen liggen.
Gemiddelde hormoonwaarden tijdens een normale menstruele cyclus
De stijging van oestradiol-17ß zoals dat op de tekening is te zien en na de eisprong of ovulatie die van het progesteron wordt mogelijk gemaakt door een tweetal hormonen, die het hersenaanhangsel (de hypofyse) onder invloed van een hoger hersengedeelte (de hypothalamus), aan de bloedbaan afgeeft. In de tekening zijn de gemiddelden te zien, maar in werkelijkheid worden deze (en vrijwel alle) hormonen met pieken afgegeven, als dat niet op die manier gebeurt reageren de doelorganen, in dit geval de eierstokken, niet met de productie van oestrogenen en progesteron, d.w.z. de menstruele cyclus is ontregeld.
Menstruele cyclusstoornissen
We spreken van oligomenorroe als een vrouw slechts 4-9 menstruaties per jaar heeft. Bij amenorroe blijft de menstruatie meer dan 6 maanden weg, vaak zelfs jaren. Als de vrouw voordat ze intensief ging sporten een normale cyclus had, spreken we van secundaire amenorroe. Als er nooit een menstruatie is geweest spreken van een primaire amenorroe. Beide situaties kunnen grote gezondheidsschade veroorzaken.
Bij welke sportsters komt secundaire amenorroe en oligomenorroe het meeste voor? Bij loopsters (Sanborn, 1982)!! Bij dit alles speelt stress een belangrijke rol. Maar wat is stress als je aan de menstruele cyclus denkt? Bij loopsters moeten we denken aan de combinatie van teveel training, vooral teveel volume, te weinig eten met te weinig eiwit. De gevolgen hiervan zijn zéér ernstig. Een van de belangrijkste vormen van pathologie is het verlies van botmassa, vooral van botbalkjes (trabeculair bot). Het is dan ook niet verwonderlijk, dat bij loopsters die aan amenorroe lijden, stress fracturen veel voorkomen.
Eén van mijn patiëntes was een jonge (21 jaar), getalenteerde Belgische marathonloopster, die een stress-fractuur van het hielbeen had. Een slecht te behandelen blessure, die ook het einde van haar carrière betekende. Uit de anamnese bleek, dat ze en heel veel trainde en weinig at, bovendien met weinig eiwit (ze was vegetariër). Ze had al meer dan twee jaar een secundaire amenorroe. Haar focus was er vooral op gericht om weinig lichaamsvet te krijgen, een ongezond streven. De Amerikanen noemen dat de combinatie van te weinig eten in relatie tot het energieverbruik, menstruele cyclus stoornissen en een gedaalde botdichtheid de ‘Female Triad’.
Overigens hebben we met een internationale groep onderzoekers kunnen aantonen, dat ook recreatieve loopsters met oligomenorroe een verminderde botdichtheid hebben (Louis, 1991). Om die reden hebben we al meer dan 20 jaar geleden alle sport gerelateerde cyclusstoornissen als een vorm van overtraining beschouwd (Keizer en Rogol, 1990), een visie die ook nu nog geldt, denk aan een heel bekende wielrenster, die nadat ze haar problemen overwonnen had een indrukwekkende reeks Olympische medailles heeft gewonnen.
Bronnen:
Keizer, H.A., Rogol, A.D. Physical exercise and menstrual cycle alterations. What are the mechanisms? Sports Medicine 10: 218-235, 1990
Sanborn, C. F., Martin, B. J., Wagner, W. W., Jr. Is athletic amenorrhea specific to runners? American Journal of Obstetrics and Gynecology 143: 859-861, 1982
Louis, O., Demeirleir, K., Kalender, W., Keizer, H. A., Platen, P., Hollmann, W., Osteaux, M. Low vertrebral bone density in young non-elite female runners. International Journal of Sports Medicine 12: 214-217, 1991
