Bloedingen tussen de menstruaties
In het eerste deel heb ik iets verteld over de relatie tussen stoornissen van de menstruele cyclus, intensief sporten en een energietekort in de voeding. Een verlies aan botmassa door een amenorroe of oligomenorroe is daarvan het gevolg. Andersom kan het ook, alhoewel dat niet door inspanning/training wordt veroorzaakt. Als er een normale ovulatoire cycli zijn, maar soms een bloeding tussen de menstruaties optreedt, dan kan dat te wijten zijn aan afwijkingen van de baarmoederhals of het endometrium (binnen bekleding van de baarmoeder), b.v. door poliepen. De tweede oorzaak zien we bij cycli, waar geen eisprong optreedt.
Vaak heeft de vrouw op onvoorspelbare tijden een bloeding, die qua hoeveelheid ook erg wisselend is. De bloedingen zijn pijnloos, vaak in tegenstelling tot de normale bloeding waar wel (wat) pijn kan optreden. Deze vorm van bloedingen tussen de menstruaties komt door een afwijking van de eierstokken (we zien dan cystes daarin). In beide gevallen is het aan te raden de huisarts of gynaecoloog te raadplegen.
Hoe wordt de menstruele cyclus gestuurd?
Voordat ik verder ga met de relatie training en voeding, iets over de aansturing van de eierstokken. Natuurlijk weten we allemaal, dat testosteron een manlijk geslachtshormoon is, terwijl oestrogeen en progesteron een vrouwelijke zijn. Zowel bij de man als de vrouw produceren de geslachtsorganen de grootste hoeveelheid van deze hormonen. Maar een klein gedeelte wordt verkregen door omzetting van testosteron in oestradiol in vet en spierweefsel.
De productie van geslachtshormonen is een strikt gereguleerd proces, dat onder directe invloed staat van het hersenaanhangsel, de hypofyse, dat op zijn beurt ‘gedirigeerd’ wordt door hogere hersendelen zoals de hypothalamus (zie artikel van 7 november). De hormonen, die door de hypofyse o.i.v. de hypothalamus worden afgegeven worden via een ingewikkeld terugkoppel mechanisme door oestradiol-17ß en progesteron weer geremd of gestimuleerd, afhankelijk van de hoeveelheden oestradiol of progesteron in het bloed. Interessant is, dat de stimulering van de geslachtsorganen door de hypofysaire hormonen luteiniseringshormoon (LH) en follikel stimuleringshormoon (FSH) niet continu gebeurt, maar met pieken (we noemen dat pulsatiele secretie). De ontdekker hiervan was Dr. Ernst Knobil, een man van enorme betekenis voor de geneeskunde. Knobil ontdekte in 1974, dat de eierstokken geremd werden als je de hormonen LH of FSH continu toediende, maar als je dat in pieken deed, waren ze stimulerend. Iets later bleek dat voor alle hormonen te gelden.
Fysieke training en het secretiepatroon van LH en FSH
Een van de onderzoeken, die ik heb gedaan, samen met mijn assistenten in opleiding, was dat naar de invloed van zware training op de piekvormige (pulsatiele) secretie van LH. We hebben daarvoor groepen studentes met een normale cyclus getraind in de dagen 1 t/m 7 van de menstruele cyclus: 1. Met normale, pittige, maar niet te zware looptrainingen. 2. Met te zware trainingen (50% meer volume). Alle trainingen werden precies op de persoon in kwestie afgesteld, zodat de relatieve belasting goed vergelijkbaar was. Na elke training werd een maximale loopband test gedaan op de 8e dag van de cyclus. Door op de testdag continu elke 4 minuten een beetje bloed af te nemen 3 uur voor en 3 uur na een uitputtende looptest, konden we nagaan wat de trainingen deden op het LH.
Luteiniseringshormoon (LH) 3 uur voor en 3 uur na een uitputtende looptest bij een getrainde vrouwop de 8e dag van haar menstruele cyclus
1= normale training, 2=na 7 dagen zéér zware training
Bij deze vrouwen, was het slechts in een enkel geval (zie figuur) mogelijk de LH secretie te verstoren, ondanks het feit, dat allen erg moe waren na de 2 zeer zware trainingsweken. Maar…als de trainingsomvang werd verdubbeld tijdens een hele cyclus en de voeding te weinig calorieën bevatte (dus minder calorieën dan er over de hele dag verbruikt werden), was de LH secretie dramatisch verminderd en dat bij jonge getrainde studentes van de Sporthochschule Keulen, die voordien een bewezen normale cyclus hadden. Bovendien kon worden vastgesteld, dat ook de secretie van het schildklierhormoon verstoord was. Dit hormoon is absoluut nodig voor een normale aanpassing aan training. Hiermee is bewezen, dat bij elke vrouw de cyclus totaal ontregelt kan worden door deze twee factoren. Overigens is het een prachtig aanpassingsmechanisme van de natuur: De vrouw wordt onvruchtbaar, want in tijden van ernstige voedselschaarste kan je beter geen kinderen krijgen.
Lichaamsvet en de menstruele cyclus
In de tachtiger jaren werd gesteld, dat het vetpercentage van de vrouw een belangrijke factor was: Een percentage onder de 17% zou leiden tot cyclus stoornissen, omdat de omzetting van manlijke hormonen naar vrouwelijke ook in vet gebeurt. Dit laatste is weliswaar juist, maar getrainde spieren doen dat net zo goed. Bovendien is de bijdrage in de oestrogeen productie van het vet en spier in vergelijking met de ovaria erg klein. Bovendien hadden door ons geteste topgetrainde loopsters vetpercentages tussen de 4 en 10%, maar geen cyclusstoornissen. Het gaat erom dat de energiebalans (voeding-training) in evenwicht is.
Volgende keer: Wat betekenen geslachtshormonen voor het prestatievermogen bij de jonge en oudere vrouw. Hoe om te gaan met cyclusstoornissen en specifieke problemen bij vrouwelijke loopsters.
Literatuur
Bonen, A. Keizer, H.A. Pituitary, ovarian, and adrenal hormone responses to marathon running. International Journal of Sports Medicine 8 (suppl 3): 161-167, 1987
Platen, P. Das reproduktieve endokriene System der Frau: Auswirkungen körperlicher Belastung unter Berücksichtigung der kalorischen Bilanzierung. Proefschrift, Deutsche Sport Hochschule, Keulen, 1996
